Archief van
Maand: november 2013

Jesaja 11:1-10

Jesaja 11:1-10

Tijdens de jaarlijkse actie “Nederland leest” verscheen dit jaar ERIK of het kleine insectenboek door Godfried Bomans. Bomans die leefde van 1913-1971 schreef dit boek in 1939. Hij ontving nooit een literaire prijs. In de oorlog bood hij onderdak aan twee joodse onderduikers. Na de oorlog werkte hij als journalist en in de jaren zestig ontpopte hij zich als TV artiest. De humor van deze moderne katholiek was lichtvoetig en ironisch. Erik is een jongen van 9 jaar. Hij ligt op bed. In zijn kamer hangen schilderijen die zijn grootvader en grootmoeder afbeelden .Bovendien hangt daar het schilderij Wollewei waar je witte schaapjes ziet grazen in een groene wei. Overal ontwaar je insecten:rupsen,vlinders,kevertjes,spinnen,mieren,wespen,bijen,slakken etc. Alle schilderijen komen in zijn droom tot leven. Grootmoeder moedigt hem met een reuzenzwaai terecht te komen in het zachte gras van Wollewei. Erik wordt nu een nietig mensje. Hij maakt allerlei avonturen mee met de insecten. De insecten vragen met wie hij praat tijdens het bidden. Erik vertelt dat hij praat met God die hem gemaakt heeft. Toch moet Erik vaststellen dat het rijk van de insecten gevaren en risico’s kent. Hij dreigt opgepeuseld te worden. Met een dennennaald moet hij zich verweren. Erik komt vast te zitten aan de kleverige vliegenlijm van een webdraad Maar deze kan hij gelukkig breken. Op een bepaald moment raakt Erik buiten westen en wordt hij wakker van de doodgravertjes die op het punt staan hem te begraven. Erik raakt betrokken in een oorlog tussen mieren. Hij wordt getroffen door mierenzuur dat hij wrijft uit zijn ogen. Dan wordt hij wakker in zijn eigen bed. De natuur is prachtig en indrukwekkend. Erik geniet ervan. De insecten zijn fascinerend. Maar de natuur is toch wreed. De een eet de ander op. Er is strijd,achtervolging en voortijdige dood. De wereld van mensen is niet veel beter
Ook op Darwin maakte de natuur aanvankelijk een vredige indruk. Alles leek gelukkig,harmonieus. De natuur leek op een uitgebalanceerd systeem dat diepe indruk maakte. Vogels zingen. De zon verschijnt aan een strak blauwe hemel. De natuur groei en bloeit. Maar onder het oppervlak overheerst een minder geruststellend beeld. Er vloeit bloed en er is geweld. Pijn en leed zijn resultaten van natuurwetten. Vogels vreten vlinders op, Vogels belagen elkaar. Honger is bedreigend. Dieren verscheuren elkaar. Een klaverbloem wordt bevrucht door hommels,die worden opgevreten door veldmuizen. Deze worden verslonden door de katachtigen. Darwin raakte meer en meer in twijfel over de rol van God. Darwin was verbijsterd door het feit dat de sluipwesp geboren wordt in het levende lichaam van een rups en deze vervolgens van binnenuit opvreet.
Jesaja 11 is in dit verband boeiend. De messiaanse vorst verschijnt ten tonele. Hij is begiftigd met Gods Geest,de Geest van wijsheid. De messias ziet om naar de onderdrukte,arme mens. Hij roeit het kwaad uit .Korruptie bant hij uit. De messiaanse vorst staat voor betrouwbaar bestuur. Hij beschermt de zwakken. Opvallend zijn de passages over vrede in de natuur. De wolf verkeert bij het schaap. De panter is bij het bokje. Kalf en jonge leeuw verkeren samen. Een klein jongetjes hoedt de wilde dieren. Koe en berin gaan samen. Een zuigeling speelt bij het hol van een adder. Elders in het Oude Testament bij Ezechiel,Jesaja en Leviticus komen we passages tegen waarin wilde dieren verwijderd worden. Geen verscheurende dieren meer. Wat elkaar bijt en opeet zal met elkaar in vrede verkeren. Ook in buitenbijbelse bronnen(Hammurabi,Ramses IV en Vergilius) komen we verhalen tegen over messiaanse gestalten die vrede stichten onder mensen en in de natuur.
De mens voelt zich soms als vreemdeling en vraagt zich af wat God te maken heeft met de wanorde onder mensen en in de natuur. Had God niet iets leukers of beters kunnen bedenken. Er is duisternis. Oceanen van water bulderen in de duisternis. Er heerst chaos. Volgens de verteller omvat de Geest van God het geheel. In de chaos gaat God scheppen. Scheppen is scheiden. Licht wordt gescheiden van duisternis. Dag wordt gescheiden van nacht. Aarde en water worden gescheiden. God maakt leven mogelijk in de chaos. In de mens ziet God zijn medewerker. Later bij voorbeeld in de middeleeuwen zullen monniken dijken opwerpen tegen het wassende water om droge aarde te beschermen. Dat Woord wordt belichaamd in Jezus Christus. In de chaos schept God orde door het Woord. De chaos wijkt niet .De aarde blijft vol van ziekten,rampen oorlogen en natuurgeweld. God is daar niet blij mee. Als schepper ontpopt hij zich ook als heelmeester. Jezus continueert deze rol. Hij geneest zieken en roeit onheil uit. Het is de verantwoordelijkheid van zijn volgelingen om ziekten,rampen,natuurgeweld en oorlogen te bestrijden. Daarin werken wij met God mee. Het scheppingsverhaal is een duiding van de werkelijkheid. Simone Weil heeft ons geleerd dat de werkelijkheid op zich zelf niet zo mooi en schoon is. Dieren en mensen kunnen elkaar afmaken.,Volgens Weil kan de mens de schoonheid van de werkelijkheid beleven als een tedere glimlach van het vlees geworden Woord in Jezus Christus door de werkelijkheid heen.

Sinterklaas en Zwarte Piet

Sinterklaas en Zwarte Piet

Dit jaar zullen we voor de zoveelste maal voor Sinterklaas spelen. Ik vind het sinterklaasfeest heel plezierig. Maar dit jaar staat Zwarte Piet ter discussie. Hoe is het ook weer gegaan?Sinterklaas verhuisde van Turkije naar Italie en kwam uiteindelijk terecht in een Spaans paleis. Daarom zingen wij :Zie ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan. Een onderwijskracht van omstreeks 1850 is verantwoordelijk voor de invulling van het feest en de komst van Zwarte Piet. In Spanje hebben altijd veel Moren uit Noord Afrika gewoond. Het lag in de rede dat Sinterklaas niet alleen personeel aantrok uit Spanje zelf maar ook uit de kring van Moren. Tot de taken van zwarte Piet behoorde ook het afzakken in schoorstenen om schoentjes van kinderen te vullen. Daar werd hij niet witter op, Maar toch kan de invoering van Zwarte Piet zo aan de vooravond van de afschaffing der slavernij omstreden raken.Sinterklaas werft knechten onder zwarte mensen. Als mensen vooral uit zwart gekleurde kringen dat krenkend en racistisch vinden dan moeten we ons beraden op verandering van uiterlijkheden die teveel herinneren aan de slavernij. Nederlanders die in de historie uitblonken in slavenhandel moeten zich bewust zijn van mogelijke krenkende herinneringen. Geen probleem dat Sinterklaas personeel heeft. Sinterklaas kan werven uit alle kringen:blanke,bruine,gele en zwarte. We moeten stellig het sinterklaasfeest niet afschaffen. Het is een vooral voor kin deren maar ook volwassenen een buitengewoon aardig gezelligheidsfeest. Het lijkt me niet leuk Sinterklaas door de kerstman te vervangen. Zo gaat het eigen karakter van het kerstfeest verloren. Het kind in de kribbe is een geschenk uit de hemel.

Jean Baudrillard

Jean Baudrillard

Jean leefde van 1929-2007.
Hij is een onafhankelijk en afwijkende filosoof. Door de studentenopstand van 1968 raakt hij geboeid door marxisme en sociologie. Hij wordt hoogleraar. Hij bekritiseert de consumptiemaatschappij. De mens gaat zijn identiteit ontlenen aan verbruikte producten. Jean verkiest de hyperwerkelijkheid. We leven in een betekenisloze omgeving en zijn in de hel van het zelfde.
Jean hangt de simulacrumtheorie aan. Volgens Jean verliest de mens het contact met de echte wereld doordat hij een beeld creeert aan de hand van wat hij in de media ziet.
Beelden en objecten leiden een eigen leven en bepalen het gedrag van de massa. De mythe van het autonome subject wordt door de ironie van het lot achterhaald.De media leveren ons drogbeelden,simulacra.De kijker wordt verleid tot de werkelijkheid van het getoonde. Volgens Jean ligt de uitdaging en niet het verlangen in het hart van de verleiding. De werkelijkheid verdwijnt in de drogbeelden. In de transparante wereld verdwijnt het kriterium om het reeele te onderscheiden van schijn.
Jean heeft de wereld niet toegankelijker gemaakt.De media verdoezelen onze identiteit. Wij laten ons wijs maken hoe de wereld in elkaar zit.We worden slachtoffer van drogbeelden.We kunnen niet meer onderscheiden tussen wat werkelijk is en wat schijn is. Uiteindelijk leven we in de hel van het zelfde. Jean wil ons wakker maken. Maar we blijven slapen en dromen van een niet werkelijke wereld.

George Bataille

George Bataille

Bataille leefde…….Georges Bataille

Bataille leefde van 1897-1962. Hij is afkomstig uit atheistisch milieu.Hij voelt zich aangetrokken tot het katholicisme en wil priester worden.Zijn ouders worden krankzinnig en sterven.Eerste wereldoorlog confronteert hem met de dood. Hij raakt onder invloed van filosoof Bergson.In 1922 breekt hij met het traditionele geloof. Het doden door stieren fascineert hem.De hoorn van een stier doorboort het oog van een mens. Bataille houdt zich voornamelijk bezig met innerlijke ervaringen en dood. Volgens hem zijn wij niet alles,we hebben twee zekerheden: we zijn niet alles en wij zullen sterven. Samen met de erotiek reikt de innerlijke ervaring tot in de dood. De wereld waarin we leven is als een raadsel om op te lossen. In de taal wordt stilte met nacht vergeleken. Onze innerlijke ervaringen kunnen we niet kwijt in spreken en schrijven(Derrida,Lacan met wie later zijn dochter huwde).Bataille verkiest absolute negativiteit. De aard van de werkelijkheid is dat alles(een lavastroom)stroomt.Deze stroom verzengt alles. Heterogeniteit bij Bataille lijkt op het GANS ANDERE van Rudolf Otto.Hij was geinteresserd in mistiek.Bataille verkiest de afgrondelijke leegte waarin transcendentie,doelmatigheid en zinvolheid verdwijnen. Bataille vervangt cogito ergo sum(ik denk daarom ben ik er) door cogito =sum(denken is zijn). .Materie vindt Bataille revolterend en verspillend. Dat komt door haar niet identificeerbare en vulkanische kwaliteit.
Bataille is nooit echt atheist geworden.Hij blijft gefascineerd door het GANS ANDERE.Maar hij probeert te denken over wat zich aan gene zijde van de dood van God zich bevindt. Spreken en schrijven zijn ontoereikend.Hoe kan de mens zijn innerlijke ervaringen het beste kwijt behalve in het zwijgen.De werkelijkheid verteert ons.Blijft over de leegte waarin we denkend zijn.

Godfried Bomans

Godfried Bomans

Godfried Bomans leefde van 1913 tot 1971…
ERIK OF HET KLEIN INSECTENBOEK

Godfried Bomans leefde van 1913 tot 1971 toen hij op 58 jarige leeftijd overleed aan een hartaanval. Hij schreef vele boeken waarvoor hij nooit een literaire prijs ontving. Hij was een liefhebber van Charles Dickens. Hij studeerde rechten in Amsterdam en behoorde tot de redactie van studentenbladen. Voort studeerde hij filosofie in Nijmegen. Hij was gehuwd en had een dochter EVA. In 1939 schreef hij ERIK waardoor hij beroemd werd. Over dit boek spreken wij straks. In de oorlog bood hij onderdak aan twee joodse onderduikers. Na de oorlog schreef hij in de Volkskrant en Elsevier. Hij schreef over Pa Pinkelman en tante Pollewog.In de jaren zestig ontpopte Bomans zich als TV artiest. Zijn humor was lichtvoetig en lichtelijk ironisch. In linkse kringen was hij niet populair.Hij was een moderne katholiek die echter het geloof verdedigde.Vlak voor zijn dood deed hij met Wolkers mee aan radiouitzendingen vanuit Rottumeroog. Hij werkte te hard nam onvoldoende rust,zei overal ja op en stierf op te jonge leeftijd. Ik herinner mij Bomans nog van radio en TV uitzendingen.Ik genoot van zijn optreden waarin hij cabaretiers overtrof. Het boek dat tijdens zijn honderdste geboortejaar de aandacht vraagt handelt over ERIK of het klein insectenboek.
In het boek maken wij kennis met Erik Pinksterblom en een aantal insecten dat ons land bevolkt.Erik geniet van de vlinder met haar fraaie kleurendracht In zijn slaapkamer hing het schilderij Wollewei.Witte schaapjes grazen in een groene wei.In de verte de oude herder en de herdersjongen.Overal ontwaarde je insecten:rupsen,kevertjes,spinnen,mieren wespen,bijen,,slakken. Er hing ook een schilderij met zijn grootvader,die in zijn dromen tot leven kwam.Erik lag op bed. Op een ander schilderij stond grootmoeder afgebeeld die ook tot leven kwam.Grootmoeder maant hem Wollewei goed te bekijken. Het schilderij komt tot leven.Erik maakt een reuzenzwaai en komt terecht in het zachte gras.Hij wordt nu een nietig mensje. Hij maakt kennis met de wesp.Deze vraagt Erik tot welke dierenfamiliehij behoort.Erik antwoordt dat hij tot de mensen behoort. De wesp reageert: mensen, nog nooit van gehoord. Een bloem zonk en Erik wordt gedragen door de hommel.Erik komt te logeren i n een slakkenhuis.Hij draagt zijn hansop(zo’n pyama dat het het hele lijf bedekt houdt. Erik doet zijn avondgebed. Erik ontdekt een pop of cocon van de rups waaruit de vlinder voortkomt.Erik legt dat uit aan de slakken die daar niets van begrijpen.Erik beroept zich op de Natuurlijke Historie van Solms. Erik gebruikt zijn verstand en beroept zich op een boek. De dieren handelen volgens hun instinkt. Erik is gefascineerd door het instinct.De dieren doen precies wat hij bestudeerd heeft zonder dat zij dat gelezen hebben.Het frappeert hem. Dat Erik slechts twee poten of benen heeft houdt de dieren bezig. Erik gaat in bad en doet zij hansop uit. Men raakt er niet overuit gepraat dat hij nog een vel heeft. De dieren prefereren het gewone lichaamsvel boven de slobberende hansop. Erik antwoordt dat bloot onzedelijk is. De slak vraagt zich wat dat toch is:onzedelijk. De slak verklaart dat hij dus onzedelijk is. Erik legt nogmaals uit dat bloot voor mensen onzedelijk is. De insecten zijn ook geboeid door de gebeden van Erik. Wat doet u eigenlijk vraagt de slak. Erik legt uit dat hij met God praat. Maar wie is God vraagt de slak. Erik antwoordt dat God het is die hem gemaakt heeft. De spin legt Erik uit hoe het web werkt. Hij vertelt dat een mug volledig wordt uitgezogen tot ze als een ballonnetje neerhing.De glimworm geeft het advies tevreden te zijn met wat je hebt. Uiteindelijk vliegt Erik op de vlinder de zon tegemoet. De vlinder legt uit dat het leven van de rups kalm verloopt. De vlinder kent onrust en verlangen naar hoger leven. Erik beseft dat het leven in de natuur niet gemakkelijk is. Van eet bare paddestoelen kun je niet in leven blijven. Bloemen zijn te hoog om in te klimmen. . In kleine bloemen zit ook honing maar dat gaat op de duur vervelen.Erik krijgt heimwee naar aardappelen en bruin brood.
Erik moet het hoofd bieden aan gevaar.Straks vreest hij zal hij worden opgepeuseld. Met een dennennnaald moet hij zich verweren. Erik komt vast te zitten aan een webdraad door de kleverige vliegenlijm. Erik ziet als mens kans om de draad te breken. Een angstige ervaring. De spin wordt nu boos:waarom heeft Erik het web vernield. Erik wil de vernieling betalen uit zijn spaarpot. Erik moet de strijd aangaan.Hij wint wel maar raakt even buiten westen. Vervolgens wordt hij wakker van de doodgravertjes die op het punt staan hem te begraven. Erik wil niet begraven worden. De doodgraver wil geduldig wachten tot zijn dood. Hij hanteert de filosofie:de dood is een rechtvaardige zaak,vroeg of laat steken wij allen onze pootjes omhoog om te sterven. Erik verlangt naar zijn moeder.Vervolgens zit hij aan tafel om een grote dampende paardenvlieg te verorberen. Dat is erg lekker. Vervolgens worden de doodgravertjes en Erik belaagd door een mol.Hij overleeft het. Erik komt nu in aanraking met een regenworm. De worm heeft nooit van mensen gehoord. Hij vraagt zich wat voor insect eigenlijk de mens is. Nou,antwoordt Erik,een mens is een redelijk wezen naar Gods beeld geschapen,met verstand en vrije wil. . De worm maakt duidelijk dat hij geen ogen heeft. Kijk zegt de worm: wij wormen hebben geen ogen nodig.U als mens wel. Dat is een teken van zwakte. U als mens heeft ook een hoofd nodig en armen en benen. U bent in gewikkeld van hulpeloosheid. Erik maakt zich los van de worm en volgt een mier Gelukkig kan hij nu weer de stralende zon zien en de strak blauwe hemel. Erik raakt onder de indruk van de mieren. De mieren trakteren hem op de worm die Erik ontmoet heeft. Erik krijgt last van heftige heimwee naar huis.Erik maakt een verschrikkelijke oorlog van mieren mee. Hij wordt getroffen door mierenzuur dat hij wrijft uit zijn ogen.Dan plotseling wordt Erik wakker in zijn eigen bed.Nu zwijgen de schilderijen,Erik moet wennen aan de mensenwereld en voelt zich vervreemd Hij wilde weer terug naar de natuur maar dat gebeurde nooit meer.

Het theater van onze geest is zo rijk aan ervaringen,verbeeldingen,dromen.De natuur is prachtig en indrukwekkend. We genieten daarvan. De insecten zij fascinerend. De natuur is toch wel wreed.De een eet de ander op. Er is strijd,achtervolging en voortijdige dood. De wereld van mensen is niet veel beter. De mens voelt zich als vreemdeling. Hoort hij nergens thuis? De mens eet insecten en vlees.De religieuze momenten in ERIK zijn boeiend.Je bidt tot God de Schepper naar wiens beeld je gemaakt bent Wat. heeft God te maken met die wanorde van mensen en insecten?Had Hij niet iets leukers of beters kunnen bedenken? De insecten lopen bloot maar de mens bedekt zich/Wat heeft dat allemaal met zedelijkheid te maken. Maar laten we niet te zwartgallig worden. Bomans laat ons een boek na waarin genoten kan worden van pracht en zonneschijn.Je vliegt op vleugel van de vlinder.Let op de bijen,vogels,vlinders en mieren.Ga tot de mieren,gij luiaard. Het is heerlijk in de natuur te rusten. Je voelt de winden die warmte geven die je doen afkoelen. Een mens bestijgt een vliegtuig en verplaatst zich over duizenden kilometers hoog in de lucht. Bomans doet ons dromen van heerlijkheden.Het leven is nooit vrij van angsten. Maar we keren weer terug in ons bed,worden rustig en denken na. We dromen van een wereld waarin geen onderdrukking,gevecht,ziekte en ellende meer is. Ik wil wakker worden in een nieuwe wereld. Ik dank Bomans voor zijn inspiratie en geloven/Hij heeft ons het vreemdelingschap voorgeleefd.