70 jaar geleden werd de vermaarde Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer op 9 april 1945 door het Nazi-regime vermoord. Een arts vertelde dat hij onder diepe indruk was van zijn dood:hij stierf biddend. Bonhoeffer is beroemd geworden door zijn brieven uit de gevangenis. Bonhoeffer had deelgenomen aan het verzet tegen Hitler en was daarom gearresteerd. Er zijn theologen geweest die hun mond verheven hebben tegen het fascisme. Een ander voorbeeld was Kaj Munkj,een Deense theoloog die zich openlijk verzette tegen het Duitse regime. Hij werd vermoord en dood gevonden in de hoofdstraat van zijn dorp. Zij die niet Arisch waren zoals de joden moesten eruit. Er werd geroepen in de kerk:Niet-Ariers eruit.Christus stond op van het kruis op het altaar en verliet de kerk.

In de gevangenis heeft Bonhoeffer nagedacht over de toekomst van kerk en religie. Volgens Bonhoeffer gaan we een tijd tegemoet zonder religie. Hij stelt voor het religieuze a priori te laten vallen. Hij wil over God spreken zonder al die religieuze rompslomp. Volgens hem behoren wij totaal bij deze wereld. In religie bestaat de neiging om de wereld vaak te verdonkeremanen. Bonhoeffer wil over God spreken niet aan de grenzen van het leven maar in het centrum Niet in zwakheid maar in kracht moet God worden ervaren. Geloof in de opstanding is geen oplossing van de dood. Bij opstanding wordt dan reikhalzend uitgezien naar het hiernamaals. Maar opstanding heeft betrekking op het leven op deze aarde. Jezus staat op en zijn werk op aarde wordt voortgezet. Dood kan het leven niet verpesten. Het leven op deze aarde kan niet door dood beeindigd worden. Wij leven in de hand van God die ons trouw blijft tot in de dood. Midden in dit leven is God transcendent. We moeten leren God en zijn woorden a religieus te interpreteren. Jeremia zegt in hoofdstuk 22:29:O land,o land,o land ,hoor het Woord van God.Dat Woord is vlees geworden en heeft onder ons gewoond. We hebben zijn heerlijkheid gezien van genade en waarheid(Joh.1:14).Jezus maakt duidelijk dat de gerechtigheid en het Rijk van God op aarde middelpunt zijn van alles. Wij bidden om het Rijk van God op deze aarde .Dat garandeert de opstanding uit de dood.

Volgens Bonhoeffer betekent christen zijn :bidden en onder de mensen het goede doen. In zekere zin dragen wij God en de hele wereld in ons. Wij ontmoeten God in Jezus in ons hart. In wat we kennen moeten we God vinden .God is geen stoplap en wordt uit het leven van nu teruggedrongen. We leren in de bijbel dat het gaat om historische verlossing,hier en nu en dus niet aan gene zijde van de dood. De christen moet leren het aardse leven tot de bodem te doorleven. Je moet God niet stilletjes binnensmokkelen ter verklaring maar je moet de mondigheid van de wereld en mens eerlijk erkennen. Je moet leren leven zonder God als verklaringsmodel .God heeft zich uiteindelijk laten terugdringen tot op het kruis.God is zwak en machteloos. De lijdende God kan je helpen. Uiteindelijk bestond Jezus alleen voor anderen.Hij was mens onder de mensen.Dat is de echte beleving van transcendentie Onze relatie tot God is deelname aan het leven van Jezus,God als mens voor anderen. God zelf laat zich door ons mensen dienen in het menselijke.Dat is kern van het vlees geworden Woord . Vertrouw je toe aan God die in Jezus kwam om mens te zijn voor anderen.