Koers houden in een tijd van ontwrichting

Bas de Gaay Fortman

De Gaay Fortman schreef een studie over Moreel Erfgoed. Het is een aantrekkelijke studie over belangwekkende zaken soms iets te breedvoerig maar niet vervelend.

We maken een wandeling door deze studie. Jelle Troelstra zei eens: ”Mijn probleem met de christelijke partijen is niet dat ze christelijk zijn maar dat ze het niet zijn”. Belasting betalen stuit op weerstand als mensen weten dat anderen die plicht ontlopen of zelfs ontduiken. Nederland blijkt al jarenlang buitenlandse bedrijven mogelijkheden te bieden tot het ontlopen van belastingplicht. Volgens Willem Witteveen moet de wet als kunstwerk een zinvolle ordening scheppen bij de makers en gebruikers van de wet. Centraal stelt hij tien geboden voor de wetgever,uitgewerkt vanuit filosofische beschouwingen en voorbeelden uit de werkelijkheid :algemeenheid, openbaarheid, vooruitzien, begrijpelijkheid, samenhang, redelijke verwachtingen, duurzaamheid, hanteerbaarheid, autonomie en regelgeleid gedrag. Maar wie nu de wereld bekijkt, ziet hoe slecht juist de velen af zijn voor wie geen recht en orde is. Wat vluchtelingen en migranten veelal gemeen hebben, is een staat die faalt in het scheppen van orde en recht. Vaak regeert de tirannie. Dictators houden zich met steun in het zadel. Burgers zijn rechteloos en mensenrechten worden flagrant geschonden. Recht met een hoofdletter R staat dus voor bescherming van mensen in hun persoon, bezit, afspraken, vreedzame regeling van belangentegenstellingen en rechtvaardige oplossing van conflicten en dat alles als weerslag van gerechtigheid. Kafka beschrijft Josef K. een door het recht vermalen en tot wanhoop gedreven mens. In diens zoektocht naar recht stuit hij louter op misvorming van recht door kwade bedoelingen, onwil en bureaucratie. Rechtvaardigheid betekent een ander niet schaden, eerbaar leven en ieder het zijne geven. Gerechtigheid wordt steevast in verband gebracht met de noden van de armen, weduwen en wezen. Hun noden scheppen recht. Dat geldt ook voor de slaven.

De vorst is er voor de onderdanen, de onderdanen zijn er niet voor de vorst. Boven de ingang van de Rechtenbibliotheek in Harvard staat geschreven: De zetel van het recht ligt aan Gods hart, minder mag er niet van worden gezegd.

De Duitse bondskanselier pleitte voor principiële erkenning van ieders menselijke waardigheid waarop burgers elkaar behoren aan te spreken (m.b.t. het vluchtelingenbeleid). De Koran leert ons: in godsdienst past geen dwang. REEDS IN 1835 waarschuwde A.de Toqueville voor democratie als tirannie van de meerderheid. De meerderheid respecteert en beschermt minderheden. De profeet Nathan bezoekt koning David als deze de vrouw van Uria heeft ingepikt en Uria heeft laten omkomen in de oorlog. Nathan vertelt van een rijke man die in plaats van een rund of lam uit zijn eigen kudde te slachten het enige ooilam van een arme afpikt, David ontploft en wil deze man ter dood brengen. Maar dan zegt Nathan: Gij zijt die man. Dat is nog eens moreel erfgoed dat relevant moet blijven.