Ubuntu en Nelson Mandela, Afrikaanse filosofie van verzoening

door HENK HAENEN

Ubuntu heeft ook Nederlanders verenigd. Ik hield een lezing voor hun vereniging en ontving deze studie.

De Ubuntu gedachte is dat de mens via de medemenselijkheid van de ander in een gemeenschappelijk wij pas tot zijn recht komt. De mens is een sprekend en handelend wezen. Je wordt mens via de medemens. De geesten van de voorouders zijn een belangrijke factor. Door de sterke verbondenheid met het zieke familielid deelt de familie de ziekte. De empathie van de betrokkenen bij deze situatie van disbalans is groot. Niet alleen een ik is ziek maar ook een wij. Je moet leren accepteren dat het lot een weg heeft gekozen, die de zieke mens met behoud van waardigheid heeft te gaan. De dementerende mens wordt van betekenis als deel van het bezielende krachtenveld van de levenden. De dood is in Afrika niet het met drama en tragiek omgeven afscheid van het leven. De drempel van het leven naar de dood is eerder een passage, een overgang naar de onzichtbare wereld van de levende doden. De overledenen blijven op een andere manier in de gemeenschap aanwezig en kunnen mogelijkerwijze ook later in een nieuw persoon terugkeren. De mens kan verzekerd zijn van een beschermend metgezel, een vriendelijke geest die in het leven met hem meereist. Bij ons in het Westen geldt dat meten weten is, in Afrikaanse opvattingen is de gemeenschap die van levenden, de levende doden en de nog niet geborenen. Het leven wordt vanuit Ubuntu niet beëindigd maar gaat in nieuwe onzichtbare vorm verder. De levende doden zijn ons nabij op aarde. Afrikaanse culturen kennen een rijke diversiteit aan verhalen. Verhalen vertellen doet een beroep op empatische vermogens waarin intuïtie en verbeeldingskracht in combinatie met de menselijke vrede een grote rol spelen.

De trits gemeenschapsbesef, zang en dans werkt door als emancipatoire kracht binnen en buiten het Afrikaanse continent.

De Ubuntu filosofie is sterk gericht op recht en rechtvaardigheid om de kwaliteit van humanness, dynamiek van medemenselijkheid, te behartigen. Opvattingen over Gods redding en genade zijn meer naar de menselijke verantwoordelijkheid toegedacht (Desmond Tutu).

Het boek beschrijft zeer nauwkeurig Mandela’s weg naar de presidentiële macht. Hoe moest hij verzoenend naar duidelijk to the point de weg vinden naar de blanken, conflicturende zwarten. Hoe moest hij geweld vermijden. Met verdriet en pijn is hij daarin geslaagd. Hij is tot de groten der aarde gaan behoren.