Helene Berr en Simone Weil zijn twee joodse vrouwen die in de Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen.Berr werd via Auschwitz naar Bergen-Belzen gedeporteerd en stierf daar in 1945 en Weil kwam via Marokko en de VS terecht in Engeland waar ze uit solidariteit met haar lotgenoten leefde van een karig rantsoen,waardoor ze verzwakte en voortijdig stierf. Berr was studente in Parijs en Weil lerares die filosofisch geschoold was. Mijn lezing ontspringt aan het gedachtengoed van beide dames.

Wat zijn principes eigenlijk? Ze worden vaak verdraaid. Je kunt er de dood mee vinden. Mensen zijn niet zo vertrouwd met principes. Ze zijn opportunistisch. We handelen naar het ons uitkomt. Daarom is politiek onaantrekkelijk. Soms laat iemand als Obama het licht schijnen door heldere principes,Maar ook hij is een mens. Er zijn mensen die hun leven voor en door principes verloren hebben. Martin Luther King was een voorbeeld. De kloof tussen rijk en arm tergt de mensheid nog steeds. We delen slecht met elkaar. We maken ons terecht boos over de bonussen der zeer rijken maar sterven niet van verdriet over de malussen voor de lijdende massa’s. We tobben voort met ons asylbeleid,datje internationaal moet oplossen. We weren mensen van buiten. We onderscheiden mensen in wij en zij. Carl Schmitt voedde met zijn filosofie het nazidom waardoor de levens van Berr en Weil beeindigd werden. Voor Schmitt betekent elke beslissing(Entscheidung) een onderscheiding(Unterscheidung) en leidt tot scheiding(Scheidung). Mensen kiezen voor de een ten koste van de ander. Schmtt leerde:distinguo ergo sum. Ik onderscheid mijn identiteit in het onderscheid met de vijand. Mijn vijand,dat zijn de anderen. We schelden de ander uit:joden zijn dieren,Tutsi’s zijn kakkerlakken,Marokkaanstuig,vuile zwarten,spleetogen etc. Illegalen,ongewenst verklaard wegens bv drugscriminaliteit hier reeds 20 tot 40 jaar verblijvend mogen hier niet blijven. Ze moeten verdampen. Het geweld neemt toe door irritatie,onverdraagzaamheid,eigenwijsheid,.Zo weinig ruimte voor elkaar. Kwaad wordt met zo weinig goed vergolden.

Berr wil graag dat mensen praten waar het echt overgaat. Bij het TV kijken erger ik me aan reclame. Waar gaat dat over?Er is een eindeloos gebabbel tussen mensen waar gescoord moet worden. Het leven wordt vlot tot een wedstrijd gemaakt.De vermaakindustrie is vaal smakeloos en grof. Ik kan Paul de Leeuw waarderen die de geestelijk en lichamelijk gehandicapte mens een plek geeft/Het is niet altijd zwart -wit. Waar gaat het echt over? Wat de ander bezighoudt,de ander verdrietig maakt,wat de ander inspireert.

Berr vindt dat Christus telkens opnieuw gekruisigd wordt. Ze is teleurgesteld in de paus. Deze teleurstelling deel ik. Na Paus Johannes XX111 is er geen inspirerende paus meer geweest. De huidige paus maakt ook verdrietig. Protestantse kerken munten ook niet uit in hun publieke optreden. Godsdienst lijkt een privezaak te zijn geworden. Er is veel interesse voor spiritiualiteit,meditatie,schone liturgie etc. Ik houd van een kerk die haar mond opendoet,standunten vertolkt,lef heeft.Christus moet geaktualiseerd worden en eigentijds verkondigd worden. Gesprek met andere religies is geboden.Er is geen religie die Christus zo duidelijk vertolkt als Messias, Dienaar, Boodschapper, Woord en Geest als de Islam. Hier liggen ongekende mogelijkheden. Op de Erasuniversiteit heb ik op zondag 19 april met de Canadese moslimleider ShabuiRally gedebatteerd over Jezus. Een ongekende sensatie waarin we beiden ons best deden bruggen te bouwen tussen Islam en Christendom. Na afloop omarmden we elkaar.

Bekering volgens Berr betekent dat je niet van religie verandert maar een ander mens wordt. In Indonesie waar ik in de jaren 70 werkte deden we ons best om in vrede te leven mret de moslims. De verhoudingen waren redelijk. Maar omstreeks 2000 breekt er machtsstrijd uit die er toe leidt dat aanhangers van beide religies vluchten in jihad en kruistocht. Moslims verbranden kerken en vermoorden christenen. Christenen branden moskeeen plat en stenigen moslims dood. Na deze jaren van waanzin probeert men nu weer de situatie te herstellen. Een ander mens worden betekent dat je je laat leiden door Gods barmhartigheid. Je zoekt de ander en bewijst hem of haar liefde.

Berr filosofeert veel over de dood. Het leven is kort en kostbaar. In de dood verliest alles zijn betekenis. Pluk de dag morgen ga je dood.Dood is dood.Het christendom leeft uit de hoop op Opstanding. Het noodlot wordt doorbroken. Opstanding gaat ons bevattingsvermogen t.a.v. onze werkelijkheid te boven. De dode Jezus leeft.Dat geeft moed om te leven.We worden in de geest van Bonhoeffer Don Quichottes, Ze hopen te zien wat nog niet gezien kan worden en geloven wat nog niet kan.

Simone Weil heeft veel nagedacht over liefde en vriendschap. Jezus is de uitstraling van Gods liefde. Jezus is afglans van Gods liefde. God is onze Vriend en Naaste. God garandeert harmonie. Waar mensen als vrienden bijeenzijn is God in hun midden. Vriendschap betekent dat er ruimte is tussen mensen. Geef de ander ruimte en laat de ander zich zelf zijn. In de kerkgeschiedenis is door kerkvaders vaak te veel nadruk gelegd op boete,straf en oordeel. Bernard van Clairvaux en mystici als Eckhart benadrukken de barmhartigheid van God als grondslag van ons leven. Hosea meldt ons dat Gods liefde zijn woede overwint. Uiteindelijk wil God dat alle mensen behouden worden. Origenes sprak over het herstel van alle dingen.,Dat moet omgezet worden in politiek. Daarom heb ik in mijn werk altijd de gunsten die we elkaar bewezen uit naasteliefde willen bevechten tot politieke grondrechten.

In het leven voltrekt zich een reeks aan ongelukken:honger,armoede,kanker,geweld,onderdrukking etc. Het ongeluk gaat niet buiten God om. Hoe het staat met de relatie tussen God en het kwaad zullen we nooit doorgronden. Jezus strijdt in Getsemane met zijn aanstaand lijden en mist God aan het kruis. Job levert een bitter gevecht met vrienden die zijn lijden theologisch willen duiden. God is vaak de grote Afwezige. We dalen af in een leegte. Volgens Weil moeten we in die leegte volharden in de liefde voor de ander,We gaan niet bij de pakken neerzitten. God zwijgt maar onze liefde gaat door.Kinderen stierven van ziekten,verslaafden gingen voortijdig dood,mensen staan elkaar naar het leven,soms waan je je in de hel van Godverlatenheid. De liefde wordt nooit opgegeven.

Weil legt vaak de nadruk op schoonheid. Gods Woord en Wijsheid (belichaamd in Jezus Christus) zijn de schoonheid van onze werkelijkheid(geboorte van een kind,de natuur die wij ontwaren,de kunst cultuur en werenschap etc)Gods Woord van Liefde schept ons heelal. Dat Woord van Liefde is vlees geworden in Jezus Christus. Derhalve is de gelovige diep geinteresseerd in deze wereld. Volstrekt geen cultuurpessimisme in een theologie die alleen cirkelt rondom Jezus kruisdood.Laten we wel wezen:de schoonheid is geen eigenschap van de materie op zich zelf. Schoonheid is niet herleidbaar.Schoonheid is de tedere glimlach van Christus voor ons door de materie heen. Daarom is de kerk de plaats waar genoten wordt,feest gevierd,po n de kerk is plaats voor iedereen.

Berr en Weil hebben hun geloof en overtuiging waar gemaakt, Ze leefden in een Godverlaten wereld met vele verschrikkingen. Ze hebben Gods afwezigheid ervaren, Ze gaven niet de moed op hun naste te zoeken nen te beminnen. Beiden genoten van de schoonheid in en buiten de stad./Ze dronken de bekers van cultuur en wetenschap leeg. Ieder op haar wijze heeft Christus beleefd.

1.Oorlogsdagboek 1942-1944 Helene Berr Hans Visser

2.Wachten op God,Simone Weil