De islam

Lezing voor de Rotterdamse studieclub, gehouden op 7 maart 2005 te RotterdamI Westerse verachting van de islam. Het is goed dat we ons realiseren dat gedurende de geschiedenis, vanaf de late middeleeuwen tot op heden, vanuit het westen veel woorden van verachting aan het adres van de islam zijn uitgesproken. In het jaar 1227 bepaalt paus Gregorius IX dat moslims en joden herkenbare kleding moeten dragen. Zij mogen ook geen openbare ambten bekleden. Paus Clemens V was van mening dat de islamitische aanwezigheid op christelijke bodem een belediging voor God was. In 1301 roeit Charles van Anjou de moslims op Sicilië uit met de mededeling dat deze broedplaatsen zijn van de pest. Ter voorkoming van misverstand zeg ik nu reeds dat de woorden God en Allah door elkaar heen gebruikt kunnen worden. Beide dragen dezelfde betekenis. Allah is dus niet een bijzondere aanduiding van God. Allah betekent gewoon God. Ook waren velen van mening dat de islam moest worden beschouwd als een mislukte variant van het christendom. Er waren soms ook wel positievere geluiden, zoals in 1453 door Johannes van Segovia die een dialoog met moslims wilde. Hij wilde ook de koran vertalen om hem toegankelijker te maken voor westerlingen. Van Luther is ook bekend dat hij zich grote zorgen maakte over de islam. Hij had de angst dat de islam Europa zou overspoelen. Zijn lied ‘Een vaste burcht is onze God’ is gecomponeerd tegen de achtergrond van de dreiging van moslims. De Turken voor Wenen. In de geschiedenis zijn christelijke zending en westers imperialisme vaak samengegaan. Dat heeft onder meer geleid tot kruistochten. Allenby arriveerde in 1917 in Jeruzalem met de mededeling dat de kruistochten voltooid waren. Toen de Fransen aankwamen in Damascus verklaarden zij: “Nous revenons.” Deze woorden spraken ze uit aan het adres van Saladin, die daar begraven ligt. Saladin was degene die in de middeleeuwen de kruisvaarders definitief versloeg. Ook kolonisten overal toonden vaak een diepe verachting voor de islam. We denken met name ook aan Algerije. De Syrische schrijfster Rana Kabbani heeft verklaard dat het westen medeverantwoordelijk is voor het ontstaan van de radicale islam. We zullen ook een moment moeten stilstaan bij de roman van Salman Rushdie, de Duivelsverzen. Deze hebben betrekking op een gebeurtenis in het leven van de profeet Mohammed. Deze hield vast aan het monotheïsme en dat viel heel moeilijk bij de polytheïstische arabieren van die tijd. Daarom suggereerde men hem om drie godinnen al-Laat, al-Oezza en Manaat te vereren als tussenpersonen tussen God en de mens. Het verhaal gaat dat de profeet geneigd was om hieraan toe te geven, maar hij werd door de engel Gabriël gewaarschuwd: dit was toch een duivelse inspiratie. Daarom wierp Mohammed deze voorstellen verre van zich. Er is dus geen enkele historische grondslag om aan te nemen dat de profeet deze duivelse inspiratie heeft geaccepteerd. Daarom is het waar dat Salman Rushdie de integriteit van de islam heeft aangetast. Het gaat natuurlijk om een droomvisioen van iemand die psychotisch is, maar Rushdie heeft meer boeken geschreven waarin hij mensen toch wel behoorlijk onder handen nam, bijvoorbeeld een roman waarin Ghandi aan de orde komt en later een roman waarin het gaat om de leider van Pakistan. Laten we wel wezen, Mohammed heeft ondanks alles vastgehouden aan het monotheïsme en werd in zijn tijd om die reden van atheïsme beschuldigd. Er waren ook mensen die naar zijn beschermheer Aboe Talib om hem zover te krijgen dat hij zou optreden tegen de profeet. De profeet verklaarde tegenover Aboe Talib gingen dat hij bereid was te sterven. Met tranen in zijn ogen zei hij dat hij wilde vasthouden aan het monotheïsme. Wanneer wij nog eens de revue laten passeren wat vanuit het westen allemaal gezegd is over de islam, dan brengen wij ons de woorden in herinnering van Wilfred Cantwell Smith. Deze heeft eens gezegd dat westerlingen nog steeds moeten leren om de planeet te delen met mensen die niet minder zijn dan zij maar die hun gelijken zijn. Dat is inderdaad een goed doordenkertje.

II De islam als een Arabische variant van het joods-christelijke monotheïsme
In de vijfde, zesde eeuw ontstond de vraag onder de Arabieren of de openbaring van God aan hen was voorbijgegaan. We weten dat in het Noord-Arabische deel van de Aarabische woestijn joden en christenen woonachtig waren, maar dieper in Arabië en naar het zuiden ontbraken zij. Van Paulus is bekend dat hij naar Arabië is geweest maar we weten niet of dat enig effect heeft gehad. In elk geval is het zo dat via de profeet het woord van God tot de Arabieren komt. In een grot, door bemiddeling van de engel Gabriël, ontvangt Mohammed de koran. Hij leefde in een tijd dat de Arabische stammen met elkaar rivaliseerden en vaak vochten. Er was veel bijgeloof. De mensen geloofden in vele goden en geesten. De profeet Mohammed heeft getracht om al deze stammen onder de Arabieren samen te brengen. We mogen zeggen dat hij, nadat hij in 632 overleed, een goed georganiseerde moslimgemeenschap achterliet. De profeet Mohammed leefde in een gewelddadige wereld waarin hij zich toch ontwikkelde als een genie. Hij bracht ons de koran, hij stichtte een nieuwe religie en legde de grondslag voor een wereldmacht. Hij had een andere levenswijze dan Jezus. Jezus heeft eigenlijk maar één jaar opgetreden en werd toen reeds vermoord. Het leven van Mohammed liep anders. Hij is langdurig politiek leider geweest en als politiek leider heeft hij natuurlijk ook vuile handen gemaakt, hoewel gezegd moet worden dat de profeet het geweld niet prefereerde, hij trachtte het vaak juist te reduceren en waar mogelijk te voorkomen. Een monnik in Syrië heeft reeds naar de profeet in Mekka verwezen. Moslims zijn van mening dat in de openbaring van God in de thora en het evangelie ook de komst van de profeet voorzegd wordt. In het Johannes evangelie wordt gesproken over de parakletos. Dat is volgens christelijke interpretatie de Heilige Geest. Je zou het ook nog kunnen vervangen door het woord periklutos, dan zou deze tekstvariant erop kunnen wijzen dat wellicht de profeet Mohammed is bedoeld. De bijbelse figuur Abraham speelt een zeer belangrijke rol in het jodendom en christendom, maar ook in de islam. Abraham is de vader van alle gelovigen. Abraham was gehuwd met Hagar die zijn zoon Ismaël voortbracht. Volgens de bijbel worden Hagar en Ismaël ook door God gezegend. Volgens de koran bezoekt Abraham met Ismaël Mekka, waar hij de Kaaba opricht. In de islam wordt ook gebeden. We onderscheiden een drietal soorten gebeden: de doa, dat is het persoonlijk gebed; Er is ook het gebed waarbij een gebedssnoer wordt gebruikt en gereciteerd; Tenslotte kennen wij de salat die vijfmaal per dag wordt uitgevoerd, dat is een gebed dat gepaard gaat met buigingen. Voor moslims is de boodschap van de koran niet strijdig met de uitkomsten van moderne wetenschappen. God is de schepper die tegen alle melkwegstelsels heeft gezegd: Word. Moslims ervaren geen tegenstellingen tussen natuurwetenschappen en geloof zoals wij dat in het christendom wel hebben gekend, de strijd over schepping en evolutie. De koran meldt ons: waarheen gij u ook wenst, gij ziet het gelaat van God. Wij zijn van God en keren ook tot God terug. De profeet Mohammed heeft zich ervaren als mens die ook kon zondigen. Vandaar ook dat hij in Soera 48:2 vraagt om vergeving.

III Islam en christendom
Wij veronderstellen dat er vanuit Abessinië christelijke invloeden zijn geweest op het Arabische schiereiland. De profeet Mohammed moet daar kennis van hebben genomen. In Abessinië (Ethiopië, Eiritrea) waren in die tijd de monofysiten. De monofysiten leren dat Jezus Christus alleen een goddelijke natuur had. Dat moet ook de reden zijn geweest dat de profeet Mohammed zich daar met kracht tegen heeft verzet. Dat is een blasfemie: er is maar één god. Onder de Nestorianen in Noord-Arabië vond hij meer begrip, want de Nestorianen zijn van mening dat Jezus een menselijke natuur had. De islam beziet andere religies als volkeren van het boek en wil ook samen optrekken met andere religies, in het bijzonder met jodendom en christendom, maar er worden ook poorten geopend richting hindoeïsme en boeddhisme. De islam is een overwegend sociale religie. In Soera 93 lezen wij dat de Heer u niet heeft verlaten, noch teruggestoten. God zal waarlijk gaven schenken. Heeft God u niet gevonden als wees, u toevlucht verschaft, u gevonden als dwalende, u recht geleid, u gevonden als hulpbehoevende en u rijk gemaakt. De wees dus, vergeweldig hem niet. Er staat ook geschreven dat ook de bedelaar niet wordt uitgestoten. Dat is een hele bijzondere islamitische boodschap voor het huidige Rotterdam. De islam propageert een rechtvaardige samenleving waar mensen elkaar fatsoenlijk behandelen. Er worden aalmoezen uitgedeeld, rijkdommen worden verdeeld. God wordt de barmhartige genoemd. Wellicht gebruikt Mohammed dezelfde woorden als de christenen in Noord-Arabië die samen met de joden God ook altijd aangeduid hebben als de barmhartige. Een christelijke kluizenaar, Bahira, heeft de profeet al op jonge leeftijd aangewezen als komend profeet. Opvallend is dat in de koran nauwelijks bijbelse citaten voorkomen. De schepping geschiedt in zes dagen; Adam speelt een belangrijke rol; Noach, het verhaal van de zondvloed; Niet te vergeten Abraham; Ook Jacob’s zoon Jozef speelt een gewichtige rol in de koran, evenals Mozes, Saul, David, Salamo, Elia, Eliza, Jona, Job; Nieuwtestamentische figuren duiken op: Zacharia, de vader van Johannes, Johannes en natuurlijk bovenal Jezus; Uiteraard Iblis als duivel speelt een rol in de koran evenals in de bijbel. Er zijn ook profeten die alleen in de koran voorkomen, zoals Hud, Salih en Sjuayb. Wat betreft dood en opstanding verkondigt de koran hetzelfde gedachtegoed als jodendom en christendom. Een hele beroemde soera is soera 36, vanaf vers 51. Deze soera wordt altijd gelezen bij ziekte, dood en tegenslag. Wij lezen daar de woorden: “En er wordt in de bazuin geblazen en dan zullen zij uit hun graven tot hun Heer ijlen. Zij zeggen: O wee ons. Wie heeft ons opgewekt uit onze rustplaats. Dit is wat de Erbarmer heeft aangezegd en de uitgezondenen hebben waarheid gesproken. Niet is het dan slechts een enkele kreet en daar worden zij reeds al tezamen bij Ons voorgeleid. Heden dan zal aan geen enkele ziel onrecht worden gedaan en niets zal u vergolden worden dan wat gij lieden bedreefd. De lieden van de Gaarde zijn heden in verheugde bedrijvigheid. Zij en hun echtgenoten zijn in beschaduwing, geleund op rustbanken. Voor hen is daar ooft en voor hen is wat zij maar begeren, heil! Woorden komend van een barmhartig Heer.”De koran kan natuurlijk op allerlei wijzen worden uitgelegd. Dat kan traditioneel geschieden, dogmatisch, volgens de mystiek, filosofisch, sektarisch, sjiietisch, modern of gewelddadig. Er zijn dus vele interpretaties mogelijk van de koran, maar duidelijk is dat koran en wetenschap harmoniëren. De maagdelijke geboorte van Jezus speelt een belangrijke rol in de koran. Jezus kon reeds spreken in de wieg. Dat is een gedachte die we ook vinden in de apocriefe evangeliën in de tweede en derde eeuw na Christus. Jezus maakte van klei vogeltjes waar hij adem in blies. Jezus doet wonderen. Dat deed de profeet Mohammed weer niet. Jezus is Geest. Jezus is het woord van God. Jezus is Messias. Wat dat betreft komen het christendom en de islam heel dichtbij elkaar. Maar Jezus is weer niet gekruisigd. Voor zijn dood werd Jezus door God opgenomen. Een ander is wellicht in zijn plaats gekruisigd. Volgens de koran hebben de mensen kwaad bedacht tegen bijvoorbeeld Jozef, de zoon van Jacob en tegen Jezus, maar God heeft al dat kwade ten goede gedacht.

IV Belangrijke momenten
Een belangrijk moment in het leven van de profeet is zijn hemelvaart. Dat is een mystieke ervaring waarbij de profeet vliegt naar de El-Aksa moskee in Jeruzalem. Daar ontmoet hij Abraham, Mozes en Jezus. Zij gaan dan ten hemel waar zij God ontmoeten. Daar hoort de profeet ook dat er vijf maal per dag gebeden moet worden. De geloofsbelijdenis van de moslim is eenvoudig; Er is maar één god en dat is God zelf, geen ander, niet vergelijkbaar, en Mohammed is zijn profeet. De gelovigen komen samen in de moskee. Dat is de plek waar de mens zich neerbuigt. De islam kent de Zakat, dat zijn de aalmoezen voor de armen. Het vieren van de ramadan is erg belangrijk, de vastenmaand. Dat is de maand waarin de moslims gedenken dat de profeet zijn eerste openbaring ontving. Er wordt gevast van zonsopkomst tot zonsondergang. In een land als Noorwegen kan dat moeilijk zijn als de zon niet ondergaat, maar dan past men zich bijvoorbeeld aan bij de situatie in Turkije. Ook is het altijd interessant om na te gaan welke rol predestinatie en fatalisme spelen in de islam. Duidelijk is dat volstrekte prioriteit wordt verleend aan Gods barmhartigheid. Die gaat boven alles. Je zou kunnen zeggen dat er niet een soort onzichtbaar noodlot is dat buiten de mensen omgaat: waar de mens kiest voor God, daar heeft God voor de mensen gekozen en waar de mens God verwerpt, daar heeft God de mens verworpen. Dat valt dus geheel samen.

V Soennieten en Sjiieten
In de wereld onderscheiden we soennitische moslims en sjiietische moslims. Hun meningsverschil ligt in de waardering van Ali, een familielid van Mohammed, die door de sjiieten werd gezien als opvolger van de profeet. Dat betekent dat de sjiieten op den duur het geestelijk en wereldlijk leiderschap hebben laten samenvallen. Dat is anders onder de soennieten. Daar is het de geestelijkheid die de sharia interpreteert. De sharia is de mondelinge traditie die ontstaat nadat de profeet van ons is vertrokken. Het is het staatshoofd dat zich kan binden aan deze uitleg. Geestelijk en wereldlijk leiderschap vallen dus niet samen. In Pakistan is de Ahmadiyah-beweging ontstaan. De Ahmadiyah-beweging meent dat er ook na de koran nog openbaringen mogelijk zijn. Daarmee hebben ze zich gedistantieerd van andere moslims bij wie ze in ongenade zijn gevallen. In Turkije kennen we de Alevieten. De Alevieten komen uit de sjiietische traditie en geloven dat Ali zelfs de incarnatie van God was. Ze zijn soms meer esoterische en vrijzinnig. Alevieten bezoeken soms niet de moskee, voelen zich wel als moslim. Je zou ze kunnen rekenen tot de humanisten onder de moslims.

VI De politiek
Ik wil mij in deze paragraaf beperken tot de situatie in het grootste islamitische land ter wereld, namelijk Indonesië. Ik vraag uw aandacht voor Gus Dur. Gus Dur was enige jaren president in Indonesië aan het begin van deze eeuw. Naar mijn stellige overtuiging de beste president die Indonesië ooit heeft gehad, maar Gus Dur werd niet gesteund door het leger en bovendien was hij ernstig gehandicapt. Gus Dur is nog steeds de geestelijk leider van de Nathadal Ulama, dat is een van de grootste islamitische groeperingen in Indonesië met meer dan vijftig miljoen mensen. Gus Dur heeft veel nagedacht over islam en politiek. Hij stelt het volk boven de groep en accepteert democratie. Democratie betekent dat er verschillen zijn, dat er tegenstrijdigheden zijn. Democratie is een proces. Gus Dur wil niet weten van autoritaire instituties. Naar de stellige mening van Gus Dur moeten moslims minderheden leren waarderen. Zij moeten minderheden een veilig gevoel geven. Dat is ook de reden dat Gus Dur het pluralisme aanvaardt, want de islam die pluralisme verwerpt wordt sektarisch. De godsdienst moet praktisch sociaal zijn. Een godsdienst moet niet alleen maar ideologisch zijn. Religie bewaart niet slechts symbolen. Gus Dur wenst een democratisch, emancipatorisch humanisme. Hij denkt kosmopolitisch. Hij geeft ruimte aan anderen. Hij stelt ook dat bekering een privé-zaak is. Natuurlijk mogen moslims streven naar uitbreiding en versterking van de groep, ze mogen ook hun boodschap uitdragen, maar het is altijd zo dat een islamitische samenleving plaatsvindt in een nationale staat. Gus Dur verwerpt dus de islamstaat. Democratie is altijd ‘take and give it’. Opvallend is dat dit Indonesische model ook elders in de wereld ingang heeft gevonden. In sommige Afrikaanse staten met een islamitische meerderheid vind je toch een plurale samenleving waarin veel respect bestaat voor christelijke minderheden. Turkije is ook een eigen weg gegaan door in de vorige eeuw kerk en staat van elkaar te scheiden. Ik breng dit expres ter sprake omdat vaak de gedachte bestaat dat moslims zich alleen maar gelukkig zouden kunnen voelen in een islamstaat en dat is volstrekt niet het geval.

VII Fundamentalisten
Fundamentalisten zijn eigenlijk hele orthodoxe, serieuze moslims die hun geloof ernstig nemen en wel eens in conflict raken met hun corrupte leiders. Fundamentalisme is een complex verschijnsel. Het is gericht tegen secularisatie. Men is voorstander van de jihad, maar dan moeten we goed onthouden dat jihad in eerste instantie wordt verstaan als een geestelijke, morele strijd. Er zijn natuurlijk interpretaties waarbij de jihad gewelddadig wordt gevoerd, maar dat is niet de opzet. Fundamentalisten zullen het islamitische wereldbeeld zoveel mogelijk beschermen. Zij zien in ongelovigen een bedreiging. De fundamentalisten hebben natuurlijk wel wat moeite met het gedachtegoed van bijvoorbeeld Gus Dur die eigenlijk een democratie bepleit. Ik denk dat via politici, geestelijke leiders als Gus Dur, de democratie langzamerhand wortel schiet in een samenleving. Je ziet ook in sommige islamitische samenlevingen dat dat ook gebeurt. Democratie is nu vaak een westers gedachtegoed dat zomaar klakkeloos wordt losgelaten op islamitische staten. Democratie is altijd een proces. Het is een experiment. Je kunt dat niet zomaar droppen, zoals Bush denkt in Irak te kunnen doen. Wat vooral bevorderlijk is voor fundamentalisme is extreme armoede, vaak het gevolg van bevolkingsexplosies. Mensen worden vaak geconfronteerd met corrupte leiders. Castells heeft reeds gezegd dat in deze globaliserende wereld de globale economie vele volkeren afstoot, geen ruimte biedt en dat opent de weg naar nationalisme of fundamentalisme. Dat moeten we ons goed realiseren.Op 11 september 2001 hebben de fundamentalisten in de wereld op een van de meest gewelddadige wijzen gereageerd. Ze hebben hun roeping ervaren om op te komen voor het geloof in hun God die een rechtvaardige samenleving wenst. Zij zagen in het Westen een grote bedreiging daarvan. Niet ontkend kan worden dat het Westen krachtdadig heeft bijgedragen tot het ontstaan van dit misverstand, hoewel ook niet ontkend kan worden dat het Westen zich inderdaad zeer imperialistisch en dominant gedraagt in de wereld.

VIII Homoseksualiteit
Homoseksualiteit is problematisch in de islam. Evenals in de bijbel is er ook in de koran niet direct ruimte voor een homoseksuele beleving. Wij moeten natuurlijk de passages in heilige boeken die niet zo homovriendelijk zijn contextueel verstaan. Daarom is het de vraag of de opmerking van het PvdA-kamerlid Albayrak wel zo slim is wanneer ze zegt dat religie eigenlijk helemaal geen rol zou moeten spelen, want dat lukt een moslim die zich homo voelt helemaal niet. Hij wil respect houden voor zijn ouders, hij heeft last van schuldgevoelens. Toch zijn er islamitische homo’s die in hun leven ontdekken dat God hen niet in de steek laat, hoe dan ook maar. Er zijn islamitische homo’s die proberen zichzelf te zijn. Gemakkelijk is het niet, maar in Nederland is er een organisatie die zich met hen bezighoudt. Het gaat hier om een moeilijk onderwerp. We zullen dat met een koel hoofd en met veel zorgvuldigheid moeten voeren met de moslims.

IX Mystiek
Mystiek is erg belangrijk. Beroemd is Al-Ghazali (stierf in 1111). Hij bepleitte een innerlijke pelgrimreis. Soera 50:16 vertelt ons dat God de mens nabijer is dan zijn eigen halsslagader. Ook de liefde speelt in de koran een belangrijke rol. God bemint de mensen. God beschermt hen. God vergeeft en is barmhartig. De gelovige wordt opgeroepen God te gehoorzamen. Mystiek is erg belangrijk gebleken in de islam. Mijn ervaring is dat het met moslims die vertrouwd zijn mystiek iets gemakkelijker communiceren is. Zo herinner ik mij de vrij intensieve gesprekken in de Pauluskerk met één van de geestelijke leiders van de Molukse gemeenschap in Ridderkerk die zich zeer verwant voelde met joden en christenen en daar geweldig veel bruggen bouwde. Mystiek biedt heel vaak veel perspectief in een dialoog.

X Problematische zaken en excessen
In de Koran komt geen instructie voor waarin vrouwen zouden moeten worden besneden. De besnijdenis van vrouwen is hier en daar in Afrika tot gewoonte geworden, bijvoorbeeld in Somalië, maar de besnijdenis wortelt niet in de koran. Op zichzelf is er dus geen bezwaar om zich te verzetten tegen de vrouwenbesnijdenis, want het gaat hier niet om verzet tegen de koran. In Saoedi-Arabië ontstond in de achttiende eeuw het Wahhabisme. Dat is een puriteinse geloofsrichting in de islam, rijkelijk orthodox, die niet zoveel ruimte biedt voor andere geloofsbelevingen. Het is daarom jammer dat in een land als Saoedi-Arabië niet een kerkgemeenschap kan worden gesticht, wat in heel veel islamitische landen wel mogelijk is. De Wahhabisten in Arabië hebben echter een wat ondoorgrondelijk bondgenootschap gesloten met de Amerikaanse kapitalisten: de olie verenigt hen. Overal in de wereld heeft men bloedwraak gekend en komt het nog voor. Bloedwraak wil de eigen stam, de eigen clan, beschermen. Het is duidelijk dat de koran niet bloedwraak propageert. In tegendeel, de koran verbiedt mensen om het recht in eigen handen te nemen. Mevrouw Hirsi Ali heeft gemeend om het huwelijksleven van de profeet te bekritiseren. Zij noemt de profeet pervers en pedofiel. De beschuldigingen van perversiteit is niet nieuw, want dat is gedurende de gehele geschiedenis vanuit het Westen geschiedt. Het woord pedofilie wordt ten onrechte door mevrouw Hirsi Ali toegepast. De profeet Mohammed was aanvankelijk getrouwd met een oudere vrouw. Dat was een goed huwelijk. Toen zij stierf werd de profeet weduwnaar. De profeet was in opkomst als geestelijk en politiek leider. Vooraanstaande families wilden graag verbonden worden met de profeet Mohammed. Toen was het gebruikelijk – dat was vroeger zo en in vele delen van de wereld nog steeds – dat families met elkaar verbonden willen worden. Zo was er dus een goede vriend van de profeet die zijn negenjarig dochtertje in het vooruitzicht stelde aan de profeet als echtgenoot. Dat wil dus niet zeggen dat de profeet al met een negenjarig meisje rollebolde in bed. Het meisje is pas officieel echtgenoot geworden toen ze seksueel volwassen was. Aisja, zo heette ze, is een belangrijke vrouw geweest in het leven van de profeet. Er is dus geen enkele sprake van pedofilie. Zoals we reeds eerder gezegd hebben, is een jihad een lichamelijke, spirituele morele strijd. Het is helaas zo dat de jihad soms gewelddadig wordt geïnterpreteerd. Toch is het heel opvallend dat de koran een diep respect heeft voor Jezus die geweldloos was en niet oorlogszuchtig. Wel kent de koran gewelddadigheid zoals de bijbel ook kent, denk aan de gevechten die koning David leverde. Zoals gezegd, is de profeet Mohammed ook een tijd lang politiek leider geweest en kon hij aan het gebruik van geweld niet ontkomen. Het is dus niet zo dat de islam oproept tot blindelings geweld. We zullen ons goed moeten realiseren dat vrouwenemancipatie altijd contextueel moet worden verstaan. Er zijn eeuwen en eeuwen geweest waarin de vrouw een lagere plaats innam dan de man. Pas in de loop van de twintigste eeuw lukt het de vrouw om een gelijkwaardige positie in te nemen, vooral wanneer dat zij in staat is om te voorkomen dat ze weer opnieuw zwanger wordt. De vrouw heeft overal in de wereld heel lang geen rechten gekend, ook niet in de West-Europese samenleving. Laten we wel zijn, want soms gedragen wij westerlingen ons tegenover moslims als lieden die menen wij dat al eeuwen en eeuwen lang uitgevonden hebben dat man en vrouw gelijkwaardig zijn. Dat is een deerlijke vergissing. Op zichzelf is het goed als moslims in deze nog een inhaalmanoeuvre doen. Zij zijn vaak afkomstig uit gebieden waarin men nog niet vertrouwd was met vrouwenemancipatie. Dat is een heel nieuw verschijnsel. We moeten dat ook niet afdwingen, maar we kunnen het voorleven. De koran kent een diep respect voor de vrouw. We kunnen ook niet ontkomen aan de hoofddoekendiscussie. De koran is daarin duidelijk: laat een vrouw geen opzichtige kleding dragen. De sluier is waarschijnlijk geïmporteerd vanuit Perzië. De sluier is veel eer een symbool van macht en invloed. Een vrouw draagt zo’n sluier, zo’n hoofddoek, als teken van macht: hier ben ik en ik mag er ook zijn. Het is niet zo dat die hoofddoek bedoeld is als een teken van onderdrukking. Het is zelfs zo dat in de Middeleeuwen moslims klagen over westerse mannen die in hun ogen de vrouw schadelijk behandelen en ook in deze tijd maken serieuze moslims zich zorgen over de manier waarop wij omgaan met pornografie, met seksuele uitbuiterij ten aanzien van vrouwen in prostitutie etc. De vrouw zal dus heel netjes gekleed gaan. Zij wil niet provocerend zijn, daarom laat een vrouw haar lichaam niet zien aan mannen, uitgezonderd haar eigen man of kinderen. In de gehele wereld waar je ook bent, vind je in culturen allerlei adatregelen die man en vrouw tegenover elkaar beschermen. Zo herinner ik mij dat als ik in Indonesië bij een vrouw op bezoek ging je ervoor moest zorgen dat de ramen en deuren openstonden zodat iedereen het hele huis kon doorkijken. Wie die regel overtrad moest een geit of een varken betalen als boete. De islam is volstrekt niet antisemitisch. Hoe zouden arabieren als semieten zelf antisemitisch kunnen zijn. Antisemitisme is een West-Europees verschijnsel. Wel is het zo dat de staat Israël in het Midden-Oosten veel haat heeft aangewakkerd, zodat sommige arabieren zich nog wel eens te buiten zijn gegaan aan antisemitische uitspraken. Het is ook een misverstand om altijd te denken dat behoud van eigen cultuur de maatschappelijke positie negatief beïnvloedt. We weten dat integratie met behoud van identiteit toch een mythe is, want integratie verandert de identiteit. We dienen ons goed te beseffen dat in de multiculturele samenleving wij elkaar beïnvloeden. Er gaat wat met ons allemaal gebeuren, met autochtoon en allochtoon, met Hollander en niet-Hollander, met moslom en niet-moslim. Daarom zal zich op den duur een bepaalde variant ontwikkelen van de islam in West-Europa die ook weer divers van karakter zal zijn. Een echte Nederlandse islam zal er nooit komen. Het zal altijd een verscheidenheid zijn, omdat islamieten nu eenmaal afkomstig zijn uit Pakistan, Turkije, Marokko en andere delen van de wereld. Wat betreft het handen geven van mannen aan vrouwen en vrouwen aan mannen, dienen we er rekening mee te houden dat er verschillende wetscholen zijn. Soms wordt het geven van een hand geaccepteerd, in andere gevallen weer niet. Het hangt een beetje samen met de rituele reinheid. Het is begrijpelijk als een orthodoxe imam de hand weigert van mevrouw Verdonk. Dat betekent niet dat hij mevrouw Verdonk niet respecteert. In tegendeel, hij wil geen lichamelijk contact met mevrouw Verdonk, omdat zij getrouwd is met een andere man. Hij wil juist mevrouw Verdonk respecteren door haar geen hand te geven. Mevrouw Verdonk heeft dit echter geheel niet begrepen, evenals heel veel Nederlanders. Dat is jammer, want het gaat ten diepste om respect voor de vrouw. Ten slotte, het zal u duidelijk zijn dat naar mijn stellige overtuiging het jodendom, christendom en de islam zustergodsdiensten zijn. Ze hebben veel gemeen, er zijn ook verschillen die onderwerp moeten blijven van dialoog. We hebben echter ook zoveel gemeen dat we gemeenschappelijk een rechtvaardige samenleving kunnen inrichten. Over en weer valt er ook veel te leren. De westerse arrogantie heeft vaak de deur dichtgegooid. Daarom is het goed om te luisteren naar moslims, om te horen wat hen beweegt. Natuurlijk, wij mogen ook kritische vragen stellen aan islamieten. We dienen ons te realiseren dat er ook islamieten zijn die nog geen sjoege hebben van een westerse levensstijl, die ook niet veel begrijpen van wat hier aan de hand is. Er zullen nog vele bruggen gebouwd moeten worden.
Hans Visser maart 2005

Geraadpleegde literatuur:
Arabier en christen, prof. dr. Anton Wessels
Aspecten van opvoeding en onderwijs in de islam, Abdus SattarAzan: Panggilan dari Menara Masdjid, Kenneth Cragg
Christenen en moslims in gesprek, J. Slomp
De Koran, in de vertaling van prof. dr. J.H. Kramers
De koran verstaan, prof. dr. Anton Wessels
De nieuwe Arabische mens, prof. dr. Anton Wessels
Dialog Antar Agama, Mukti AliEssays uitgegeven door de Rotterdamse Kunststichting naar aanleiding van preken in andermans parochie
Gus Dur, Siapa sih Sampeyan?
Het islamitische jaar, Annemarie Schimmel
Islam and Christianity today W. Montgomery Watt
Islam, demokrasi atas bawah, Gus DurIslam in discussie, Mohammed Arkoun Islam in het Westen,
Luuc van den BroeckIslam verhalenderwijs, prof. dr. Anton WesselsJezus zien,
Anton Wessels Mijn geloof en mijn geluk, Islamitische meiden en jongens over hun homoseksuele gevoelens
Mohammed -, een westerse poging tot begrip van de islam,
Karen ArmstrongMoslims in Nederland,
P.S. van Koningsveld Muslims and Christians in Europe, Essays in honour of Jan Slomp Religie, bestuur en maatschappij volgens het voorbeeld van de islam, prof. Mohammed ArkounReligies in nieuw perspectief, aangeboden aan dr. D.C. Mulder.Sufism, William Stoddart